Referendum ja of nee?

Om maar met de deur in huis te vallen; ik vind een referendum geen toppunt van democratie, maar een brevet van onvermogen voor onze volksvertegenwoordiging.

Wij leven in een democratie. Wat is een democratie? Daar zijn net zo veel meningen over als er deskundigen en pseudo-deskundigen zijn. Ik geef mijn idee daarover.

Letterlijk betekent het dat niet één persoon of groep het voor het zeggen heeft, maar het hele volk. Dat “voor het zeggen hebben” gaat niet louter op basis van meeste stemmen want dat leidt tot een dictatuur van de meerderheid. De meerderheid beslist wel ,maar houdt daarbij rekening met de minderheid en beslissingen moeten worden genomen in het algemeen belang. Je zou ook kunnen zeggen dat democratie niet is: doen wat het volk wil, maar doen wat goed is voor het volk. Omdat het nemen van beslissingen in een democratie studie en overleg vereist hebben wij een parlement of gemeenteraad gekozen die voor ons dat werk doen.

Een referendum past niet in dit systeem. In een referendum beslist iedereen op basis van zijn eigen voorkeur, houdt geen rekening met andere belangen en het is onmogelijk dat iedereen de consequenties van zijn voorkeur voldoende overziet. Daarvoor hebben we juist onze volksvertegenwoordigers gekozen.

Dat wil niet zeggen dat wij als kiezers ons vier jaar lang gedeisd moeten houden en dat onze vertegenwoordigers zich niet aan ons kiezers hoeven te storen. Om een goede beslissing te kunnen nemen moet je als volksvertegenwoordiger wel weten wat er bij het volk leeft en wat de consequenties van een besluit zijn. Er dient wel degelijk sprake te zijn van burgerparticipatie, maar dan wel in de voorbereiding van een besluit en bij de invoering. Een wezenlijk element van democratie is ook dat, wanneer eenmaal een beslissing is genomen, dat besluit door iedereen wordt geaccepteerd. Een besluit zal dus ook moeten worden uitgelegd. Ook bij die burgerparticipatie spelen politieke groeperingen een belangrijke rol. Zij moeten daar voldoende energie en tijd in stoppen. Op het moment dat van hen dan wordt gevraagd een standpunt te bepalen moeten zij dat ook durven omdat zij de overtuiging hebben dat zij weten wat hun achterban ervan vindt. En als dan toch anders wordt beslist moeten zij kunnen en durven uitleggen dat met hun mening bij het besluit wel degelijk rekening is gehouden, maar dat er op een gegeven moment nu eenmaal moet worden gekozen. Daarvoor in de plaats een referendum houden is dus weglopen voor de verantwoordelijkheid.

Bovenstaand is ook zo ongeveer de reden waarom er in ons land –en dus ook in onze gemeenten- geen echt referendum mogelijk is. Wel is om de voorstanders van een referendum toch tegemoet te komen het “raadgevend referendum” uitgevonden. Zo’n oplossing vinden past in mijn definitie van democratie, maar het is wel een ongelooflijk doekje voor het bloeden. In zijn letterlijke betekenis is het niet meer dan een element voor de afweging. Dan kun je hoogstens zeggen dat de volksvertegenwoordigers zich er wel erg makkelijk van af maken met het betrekken van de achterban bij het besluitvormingsproces. Erger wordt het wanneer de vertegenwoordigers zich bij voorbaat indekken door te stellen dat de uitslag van het referendum zal worden gerespecteerd; waarmee dan wordt bedoeld dat die uitslag maatgevend is. Dat is dan echt een brevet van onvermogen.

En dan de gang van zaken bij een referendum. Allereerst het formuleren van de vraag. Hoe leg je het probleem zo aan de kiezer voor dat alleen met “ja” of “nee” kan worden geantwoord zonder dat antwoord in de mond te leggen? Bij een raadgevend referendum wordt ook campagne gevoerd. De gemeenteraad weet niet hoe te beslissen en vraagt dus raad aan de bevolking. In plaats van vol spanning die raad af te wachten gaat iedere partij druk aan de gang om de kiezers te vertellen welke raad zij willen dat de kiezer geeft. Beter bewijs dat de politieke partijen wel weten wat er besloten zou moeten worden maar het gewoon niet durven, is er niet.

Een referendum is voor mij dan ook weglopen voor de verantwoording.

Nu moeten we helaas erkennen dat politieke partijen, zeker in de gemeenten, vaak hun rol in het democratisch proces slecht spelen. Het is ook niet eenvoudig. Raadslid zijn is geen dagtaak en de werkwijze laat vaak een zorgvuldige aanpak niet toe, maar daar kan de raad zelf iets aan doen. Het duale stelsel bij gemeenten is juist ingevoerd om de raad meer als volksvertegenwoordiging te laten optreden en minder als bestuurder.

Maar het ligt ook aan de bevolking zelf. De animo om als burger aan de politiek mee te doen neemt duidelijk af. Dat is een maatschappelijke ontwikkeling. De burger wordt meer “klant bij” dan “lid van”. Dit verschijnsel doet zich ook bij verenigingen voor. Het is dan, om de democratie te redden, voor besturen en bestuurders ook zaak aan klantenbinding te doen. Je kunt burgers niet verplichten belangstelling te tonen, maar je kunt het wel aantrekkelijk en gemakkelijk maken. Daarvoor zijn heel veel manieren. Een referendum hoort daar niet bij!